Czy wariograf może być źródłem dowodów w procesie karnym?

Stanowisko polskiego prawa karnego wobec badań wariograficznych

Polski system prawny nie przewiduje jednoznacznej regulacji dotyczącej dopuszczalności wyników badania wariograficznego jako dowodu w postępowaniu karnym. Kodeks postępowania karnego (k.p.k.) nie zawiera przepisów wprost odnoszących się do wykrywacza kłamstw. To oznacza, że ich dopuszczalność rozpatrywana jest indywidualnie przez sąd, w zależności od konkretnego stanu faktycznego i okoliczności sprawy.

Zgodnie z art. 170 § 1 k.p.k., dowodem w procesie może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy – o ile nie zostało zdobyte w sposób sprzeczny z prawem. Teoretycznie więc wynik badania wariograficznego mógłby zostać uznany za dowód, jeśli został uzyskany zgodnie z procedurami i za zgodą osoby badanej. W praktyce jednak sądy są bardzo ostrożne w ocenie wartości takiego materiału dowodowego.

Problematyczna okazuje się przede wszystkim naukowa rzetelność i obiektywność metody. Brak pełnej wiarygodności urządzenia i ryzyko błędnych interpretacji prowadzą do tego, że wyniki z wariografu są traktowane głównie jako dowód posiłkowy, nie mający samodzielnej mocy sprawczej. Sądy częściej dopuszczają badania w charakterze opinii biegłego z zakresu psychofizjologii niż jako twardy dowód winy czy niewinności.

Wariograf jako dowód – co orzekają sądy?

Orzecznictwo sądów w Polsce w zakresie stosowania wariografu jako dowodu nie jest jednolite. Pojawiają się zarówno decyzje, w których wyniki badań zostały uznane za dopuszczalne i istotne, jak i wyroki, w których sądy całkowicie je odrzuciły, uznając za niewiarygodne lub pozbawione waloru procesowego.

W jednej ze spraw Sąd Najwyższy wskazał, że wynik badania wariograficznego nie może samodzielnie przesądzać o winie oskarżonego, ponieważ nie spełnia wymogów pewności i powtarzalności, jakie powinien posiadać materiał dowodowy w procesie karnym. Podkreślono również, że nawet opinia biegłego oparta na wariografie musi być analizowana z dużą ostrożnością, z uwagi na podatność testu na wpływ stresu, indywidualnych cech psychofizycznych oraz warunków badania.

Niektóre sądy przyjmują, że wariograf może pełnić funkcję pomocniczą, szczególnie w przypadkach, gdy służy uzupełnieniu innych dowodów lub potwierdzeniu wiarygodności konkretnej osoby. Przykładowo, wynik negatywny (brak reakcji wskazujących na kłamstwo) może wzmocnić linię obrony oskarżonego, jeśli jest zgodny z pozostałym materiałem dowodowym.

Należy jednak pamiętać, że żaden wyrok nie opiera się wyłącznie na wynikach testu wariograficznego. Ich znaczenie procesowe jest ograniczone i zawsze podporządkowane ogólnej ocenie dowodów przez sąd. To oznacza, że nawet korzystny wynik badania nie gwarantuje uniewinnienia, tak samo jak wynik niekorzystny nie może być podstawą skazania.